Op internet vond ik een filmpje met drie scènes waarin iemand ‘nee’ zegt op een verzoek. In scènes 1 en 2 zie je de bekende valkuilen toegeven (sub-assertief reageren) of iemand afblaffen (agressief reageren). Ik vermoed dat scène 3 laat zien hoe je volgens de makers wel assertief reageert. Maar volgens mij toont dit filmpje juist het grote misverstand over assertiviteit. Je kunt de scène hieronder bekijken vanaf 1.31, maar je kunt ook de transcriptie nalezen.
Bea: Hé Alex, hoi.
Alex: Hé Bea.
Bea: Hoi, Ik heb een vraag.
Alex (onderbreekt): Even heel snel, want ik heb het ontzettend druk.
Bea: Ja, dat snap ik. En ik ook en daarom vraag ik het jou. Morgen met die vergadering, ik wil jou vragen om dat agendapunt voor te bereiden dat ik zou doen.
Alex: Oh dat gaat me niet lukken.
Bea: Ja maar weet je, ik heb straks nog schoolbezoek, ik heb zo meteen nog …
Alex (onderbreekt): Ik moet nee zeggen Bea. Ik heb het zo enorm druk.
Bea: Weet je, dat is ook net mijn probleem en jij zit er inhoudelijk zo in. Dus ik ga jou vragen 10 minuten van je tijd…
Alex (onderbreekt met stemverheffing): Bea hoor je mij? Ik zeg je dat het nu niet kan! Een andere keer graag, nu niet!
Bea: Oké. Je gaat het echt niet redden …
Alex: Nee, het gaat echt niet lukken.
Bea: Heb je het ook zo druk?
Alex: Ja, enorm.
Bea: Oké, dan ga ik even verder kijken.
Alex: Da’s goed. Veel succes.
Bea: Hé, tot morgen.
Alex: Doeg.
Assertiviteit = nee zeggen?!?
Ik snap waarom de makers deze scène presenteren als een voorbeeld van assertief gedrag. Mensen die naar een training assertiviteit gaan, vinden het vaak lastig om voor zichzelf op te komen. Ze vinden het al een hele stap om zich te uiten en ‘nee’ te zeggen als ze iets niet willen doen. Daarom richt zo’n training zich vooral op het zenden van de ‘nee’. Hoe zeg je dat op zo’n manier dat het nog een beetje aardig uit je strot komt?
In de derde scène doet Alex dat best aardig. Alleen het ‘Bea hoor je mij?’ komt er wat heftig uit en neigt naar het agressieve. Maar dat is misschien wel oké, want Bea blijft maar doordrammen. Dan mag Alex zijn woorden best wat kracht bijzetten – toch?
Het grote misverstand over assertiviteit
Ik vind dat Alex in het derde voorbeeld niet assertief is. Assertiviteit betekent voor mij ‘opkomen voor jezelf met behoud van de relatie’. Maar dat doet Alex niet: hij komt alleen op voor zichzelf en heeft geen aandacht voor de relatie. Alles wat hij zegt, is gericht op wat híj wil. Dat is niet assertief, want wat gebeurt er met de relatie?
Bea zit duidelijk in de stress. Ik stel me voor dat ze in haar agenda heeft zitten puzzelen hoe ze alles in vredesnaam moet plooien. Dan bedenkt ze dat dit agendapunt haar veel tijd gaat kosten, maar dat Alex het in 10 minuten kan voorbereiden, omdat hij de expert is! Ze gaat naar hem toe – en dat kan al lastig zijn, want hij heeft het ook druk – en dan zegt hij nee. Dat is een teleurstelling, dus probeert ze het nog even met de argumenten die ze vooraf bedacht heeft (ook om zichzelf te overtuigen dat het best redelijk is om dit aan Alex te vragen). Wanneer Alex dan nog krachtiger zegt dat hij het niet doet (‘Bea, hoor je mij!?’) voelt ze zich nog lulliger. Ze krijgt niet wat ze wil en ze heeft bovendien het gevoel dat Alex haar irritant vindt.
Van iemand die zo weinig begrip toont voor mijn stress zou ik behoorlijk chagrijnig worden. Wanneer hij me een volgende keer iets vraagt, zeg ik ook nee – hij bekijkt het maar! Al vermoed ik dat Alex wel uitkijkt om Bea nog iets te vragen, want hij weet ook wel dat hij haar heeft afgescheept. Dat Bea nog zo vrolijk afscheid neemt, komt dus ‘bedacht’ over. In het echt voelt ze zich volgens mij behoorlijk rot.
Hoe kan het anders?
Hoe kan Alex het verzoek van Bea weigeren en toch aandacht hebben voor haar beleving? Dat lukt wanneer hij zijn ‘nee’ sandwicht tussen acties waarmee hij aandacht geeft aan Bea. Met iets meer tijd en aandacht krijgt hij dan een fijn gesprek, terwijl hij de klus nog steeds van zijn bordje houdt. Welke stappen kan hij daarvoor zetten?
1. Zorg eerst voor de relatie
- Ga zelf ook staan of vraag Bea even te komen zitten, zodat je op dezelfde hoogte praat.
- Laat Bea uitpraten en tune in op haar gevoel. Zeg bijvoorbeeld iets aardigs over haar stres. ‘Je hebt het echt loeidruk he?’
2. Zeg daarna ‘nee’
- ‘Het spijt me. Ik heb het zelf zo druk dat ik het niet wil doen.’
3. Zorg dan weer voor de relatie
- Als Bea met haar argumenten komt, is begrip al genoeg om haar te laten dimmen. ‘Je had het echt helemaal bedacht hè? Het zou zo fijn zijn als ik het van je kan overnemen.’
- Doordat je begrip toont en een stilte laat vallen, dringt de boodschap echt door tot Bea. ‘Oké, Alex kan het niet doen, maar hij snapt me wel. Hij vindt me niet stom.’
Assertiviteit = aandacht voor jezelf én voor de ander
Het grote misverstand over assertiviteit is dat je alleen opkomt voor jezelf. Als mensen op die manier getraind worden en het gaan toepassen, krijg je een slechte sfeer en verstoorde relaties. Echte assertiviteit is voor mij dat je hard op de inhoud bent en zacht op de relatie. Je maakt er een sandwich van en wisselt de aandacht voor je eigen belang af met aandacht voor de ander. Zonder toe te geven, maar wel met een goede sfeer.
Zo houd je de lijnen open: ieder is vrij om hulp te vragen, maar ook om dingen te weigeren. Als je leert om op deze manier ‘nee’ te zeggen, is het veiliger om het in de praktijk toe te passen, want je weet dat je de verhoudingen niet op het spel zet.
Training assertiviteit
Omdat ik echte assertiviteit zo belangrijk vind, heb ik er een training over gemaakt. Daarin leer je hoe je hard kan zijn op de inhoud en zacht kan zijn voor de relatie rond twee onderwerpen.
1. Nee zeggen zonder ruzie te krijgen
Soms krijg je vragen waarop je ‘nee’ wilt zeggen, zoals het voorbeeld in dit blog. Hoe doe je dat op zo’n manier dat de ander je nee accepteert en je nog steeds aardig vindt?
2. Iemand aanspreken op zijn gedrag
Je hebt last van een collega die steeds keer te laat komt of je vindt dat je baas onterechte eisen stelt. Hoe zeg je wat je te zeggen hebt en hoe ga je om met de reactie? Je collega kan gaan mokken, je baas kan boos worden. Als je doorhebt wat er gebeurt met mensen die kritiek krijgen, kun je goed omgaan met hun reactie en de lucht klaren.
De training is bedoeld voor trainers. Je leert zelf de inhoud en krijgt een map met werkvormen, uitdelers en checklisten om mee te trainen. Lees meer over de training Assertiviteit.
Wat goed dat je aandacht besteed aan assertiviteit, Karin! Zorgen voor jezelf is iets dat veel leidinggevenden en professionals meer kunnen ontwikkelen ;). Maar hoe? Zo dus. Met behoud van de verbinding…met jezelf en de ander.
Leuk dat je het herkent, Alice!
Goed verhaal. Misschien zijn er te veel mensen die niet assertief genoeg zijn om voor zichzelf op te komen. Er zijn echter zeker te veel mensen die te veel en alleen maar voor zichzelf opkomen. Daar nog meer van creëren lijkt mij geen goed idee.
Ik zou zelf nog geneigd zijn om bij stap 3 toe te voegen dat ik het erg rot vind dat ik Bea niet uit de brand kan helpen.
Ook vraag ik me af waarom je “… zo druk dat ik het niet wil doen” adviseert in plaats van “… zo druk dat ik het niet kan doen”. Is dat omdat je je met ‘niet kunnen’ verschuilt achter de omstandigheden? Dat zou ik wonderlijk vinden, want de omstandigheden worden sowieso als argument gebruikt.
Het lijkt me dat relationeel gezien ‘niet kunnen’ prettiger voor Bea is dan ‘niet willen’.
Beste Theo,
leuk dat je reageert!
Ik reageer weer even terug op je twee suggesties.
Je zegt dat je toe zou willen voegen bij stap 3 ‘ik vind het rot dat ik je niet uit de brand kan helpen’. Dat kan inderdaad leiden tot een fijn gevoel voor Bea (hij baalt er ook van) maar het kan ook leiden tot ‘Als je het dan zo rot vindt, dan doe je het toch!’ Het is een variant op een ouder die een strenge regel stelt voor een kind en zegt dat hij er zelf meer onder lijdt dan het kind. Jaja!
En je vraagt waarom ik kies voor ‘niet willen’ en niet voor ‘niet kunnen’. Dat is inderdaad een bewuste keuze. Want bij assertiviteit gaat het er wel om dat je kiest voor wat je wilt en daarvoor uitkomt. Als je echt zou willen, kan het immers bijna altijd (Bea vraagt 10 minuten tijd, dat kan natuurlijk best als je zou willen. Maar je wilt het niet). Dus ik vind ‘niet kunnen’ verhullend taalgebruik wat Bea zal voelen en waardoor ze kan gaan argumenteren: ‘maar als je nou eens…’
In de training Time to Change (timemanagement), die mijn collega en ik hebben ontwikkeld, is ‘ Nee zeggen met behoud van de relatie’ een onderdeel. Fijn, dat ik dat nu weer verder kan aanscherpen met jouw tips. Wellicht ook goed om de training te volgen. Ik blijf fan!
Dag Karin,
Ik mis (eigenlijk) bij stap 1 de samenvatting én erkenning op inhoud & emotie;
Voorbeeld:
“Dus als ik het goed begrijp zit je klem door het vele werk en nu kom je nu naar mij omdat ik inhoudelijk meer op de hoogte ben over dit punt, klopt dat?”
Na deze reflectie wacht je de reactie van de ander even af. De ander zal zich erkend voelen op inhoud & emotie waarna er “ruimte” is ontstaan om met je norm te komen:
Stap 2 Autoriteit toevoegen door de norm te stellen (echt “nee” te zeggen)
“Ik vind het belangrijk om je te zeggen dat ik je niet wil helpen omdat ik daar nu écht geen tijd voor heb”. Ga dan direct door naar stap 3;
Stap 3 Autoriteit weggeven door een voorstel te doen
“Dus ik stel voor dat je een andere oplossing zoekt, is dat akkoord?”
Ben benieuwd hoe je tegen bovenstaand checklistje aankijkt. Leuk dat je ons hiermee prikkelt Karin! Fijne dag iedereen.
Groeten, Arnold Boender
In deze casus gaat het over twee werknemers die op hetzelfde niveau levelen; maar hoe ga je om met managers en leidinggevenden die geen ‘nee’ kunnen accepteren (daar zijn er in mijn optiek te veel van in werkend Nederland)? Managers die alles maar doordrukken naar het personeel (… en alles moet snel, liefst gisteren nog dan vandaag). Redt je niet, dan worden veel werknemers (keihard) afgewezen en wordt er zelfs op de persoon gespeeld. En dan vraagt men zich af waarom er zoveel mensen met Burn-out klachten rondlopen? Dit is voor mij DE reden geweest dat ik zelfstandig ben geworden en dat ik mijn eigen pad kan uitstippelen zonder het ‘gehijg’ van gefrustreerde managers in mijn nek die geen ‘nee’ kunnen accepteren en alles maar doordrukken.
Dit zijn allemaal richtlijnen tips. Het gaat ook er om verfijnen en afstemmen, ik zou heel boos en teleurgesteld worden als een collega tegen mij zou zeggen dat “hij niet wil” . Misschien is het cultuur verschil maar voor mij klinkt aardiger als me iemand graag wil helpen, maar helaas niet kan…?
Uit mijn ervaring iemand die erg assertief communiceert met een onzeker iemand dan komt assertiviteit als “agressie” over…Er is geen simpele manier die altijd werkt net zoals iedere mens verschillend is zo is iedere gesprek en deelnemers daarin uniek. Het zijn algemene richtlijnen, maar men mag ze niet blindelings volgen maar gedoseerd per gesprek en situatie toepassen.